Lexoni më poshtë një shkrim nga Rainer Hengstmann, drejtor i Komisionit të Pavarur për Miniera dhe Minerale (KPMM) në Kosovë, në kohën e UNMIKUT. Shkrimi i inxhinierit gjerman te minierave është publikuar në vitin 2005 në gazetë zvicerane “Neu Zürcher Zeitung”. Këtu e gjeni artikullin e përkthyer dhe të pa cunguar as cenzuruar.
Ky artikull është përkthyer dhe publikuar ekskluzivisht nga Kohaislame.com në Janar të 2015.
Thesari brenda Kosovës
Në Kosovë, tashmë ekziston një rregullator për zhvillimin ekonomik.
Ai do të monitorohet nën mbikëqyrjen e një komisioni të administratës së OKB-së për dhënien e të drejtave minerare në provincën e pasur në burime natyrore.
Depozitat e linjitit do të mund të shpëtojnë prodhimin e energjisë për qindra vjet.
2005/02/15
“Kosovarët do të mund të jetojnë si sheikët e Gjirit,” thotë Rainer Hengstmann, drejtor i Komisionit të Pavarur për Miniera dhe Minerale (KPMM) në Prishtinë. Inxhinier gjerman i minierave e di se çfarë është duke folur. Mbështetur nga gjeologu që punon për këtë komision, Nikolai Burchham, Hengstmann ka zhvilluar në tavolinën e zyrës së tij një skenar për Kosovën, që ju bën ta harroni tërësisht situatën fatkeqe ekonomike aktuale. Pasuria e Kosovës është nën tokë në formën e qymyrit ngjyrë kafe dhe boksit, dhe një numër të mineraleve të tilla si plumbi, zinku, nikeli, argjendi, kromi, bakrit dhe ari.
Edhe pse shkalla e saktë e shfaqjes është ende e panjohur, KPMM ka ide të saktë të potencialit ekzistues, nga vlerësimet paraprake. Dhe kjo e bën që vlerësimet të jepen pa eufori.
Realiteti i qelbur
Nga vlerësimet paraprake del se mbi 13 miliard euro janë të ardhurat nga pagesat e licencave të disa minierave të mëdha, rihapja e të cilave do të mundëson rrjedh të mirë të parasë dhe do të mundësojë rindërtimin ekonomik të Kosovës.
Në industrinë e minierave priten së paku 35 000 vende pune.
Rëndësia e madhe e këtij plani fokusohet në minierat e qymyrit, i cili do të përdoret ekskluzivisht për prodhimin e energjisë elektrike.
Matjet e krahasuara me konsumin aktual të energjisë në Kosovë, i mundësojnë Kosovës të prodhoj mjaftueshëm energji rreth 1000 vjet, me vetëm burimet ekzistuese.
Sipas Bankës Botërore, Kosova mund të bëhet një eksportues i madh i energjisë dhe t’i mbuloj gjenerimin e të ardhuratve pothuajse një të pestën e prodhimit të brendshëm bruto deri në 2012 (sipas këtij plani po të fillonte zbatimin nga 2005).
Megjithatë, këto vizione të guximshme kërkojnë mjedis të qëndrueshëm politik.
Dhe se pavarësisht se sa i dëshirueshëm do të jetë stabiliteti politik, në mesin e arsyeve tjera nuk mund të vëjmë bast se do të jetë i arritshëm, sepse vetë depozitat e linjitit të Serbisë, duket se në një të ardhme të afërt do të jenë të rraskapitura dhe me parashikime të dobëta.
Sipas ligjit ndërkombëtar, Kosova i takon Unionit Shtetëror të Serbisë dhe Malit të Zi.
Dhe në qoftë se kjo do të shpërbëhet, Kosova automatikisht bie në rregulloret e zbatueshme të Serbisë.
Kohët kur Beogradi i përmbush detyrimet aktuale në drejtim të Prishtinës, nuk ka ardhur. Aktualisht situata është në të vërtetë vetëm e kundërta e kësaj.
Kosova është në gjendje të përmbushë nevojat e vetes së saj për energji elektrike me prodhimin e vet por edhe me importin nga vende të ndryshme fqinje, përfshirë Serbinë.
Pesë vite e gjysmë nga koha e tërheqjes së detyruar të qeverisë serbe nga Kosova, misioni i OKB-së UNMIK-u dhe Qeveria e Tranzicionit e Kosovës nuk arritën ende të sigurojnë energji elektrike të mjaftueshme për territorin e vet.
Arsyet për këtë gjendje janë të fshehura në një xhungël telashesh: teknologjia e vjetëruar, keqmenaxhimi, paqartësi rreth pronësisë, zyrtarët e korruptuar vendorë dhe ndërkombëtarë, inkasim jo efikas, dëmtimet natyrore dhe njerëzore mbi dy termocentralet janë vetëm disa nga shkaqet.
Aktualisht, energjia elektrike bie çdo ditë në tërë Kosovën, në disa vende për disa orë për vende vende edhe plotësisht. Në fshatra të rralla, madje për javë mbesin pa energji elektrike.
Për shumicën e njerëzve të këtij vendi, ideja se një ditë në sajë të të ardhurave nga burimet natyrore mund të jetojnë në luks, duket shumë ekzotike. Për shkak se realiteti është ndryshe. Dhe kjo e qelbos.
Pirja e duhanit Amselfeld
Në këtë dimër të kthjellët e të ftohtë, mjegulla të dendura dhe me tym shtrihen jashtë portave të Prishtinës në Fushë Kosovë.
Ky është vendi ku më 1389 luftëtarët serbë, Millosh Obiliçi e Sulltan Murati janë vrarë, por ata ranë me vetet e tyre, që osmanët mos të avancojnë.
Sot, drejt pranë një qyteti, i cili mban emrin e herojit në fjalë, oxhaqet me tym shkojnë deri në qiell, të cilat konsiderohen si reputacioni i dyshimtë i Prishtinës, që e bëjnë një ndotës në Ballkan për vite me rradhë. Dy centralet që mbahen në Kosovë janë termike dhe mbahen nga qymyri, është ai i Kosovës A dhe B, të cilat aktualisht nuk sigurojnë as edhe gjysmën e kapacitetit total të tyre prej afro 1,5 gigawatt. Lidhur me punën e dy minierave të hapura të qymyrit në vendin e quajtur Bardh dhe Mirash, që shtrihet në një sipërfaqe prej më shumë se 10 kilometra katrorë. Atje, ata qymyr është nxirret me makineri dhe transportohet së bashku për disa kilometra me shirita transportues, dhe ka në funksion vetëm në një impiant të tharjes që do t’i përgadit të digjen më vonë. Prandaj nga kjo prodhimi i energjisë elektrike në Kosovë në çdo rast do të lidhet me erën e keqe dhe tymin?
Në asnjë rrethanë, thotë Kryeinspektori i KPMM, Alexander Valenta, i cili na mori në një turne të minierave. Në vende të tjera në Evropë tashmë ekziston qymyr emetimi i mbetjet ajrore të të cilit mezi janë të dukshme. Kur hip në një pus të hapur e tejet gjigant të mihjes, sheh se aty kalojnë vazhdimisht vinçat monstruoz dhe punëtorët, bora e rënë bënë fllad, në disa vendeve është e shkrirë, dhe ajo ikë me erë të keqe dhe tymë me sfond të zi.
Në këto vende, mund të shihet çfarë heqin minatorët në minierat e qymyrit: të përballur me tmerrin e zjarrit që digjet në vetvete. Inspektori dyshon se fusha e qymyrit para se të fillonte të nxjerrej qymyri ishte minuar në nëntokë dhe për këtë arsye tunelet e vjetra digjen shtresat e qymyrit në vetvete dhe kjo ndodh në vende të ndryshme, kudo që ka furnizim me oksigjen.
Aktualisht, të vendosura në pronësi publike kompanitë minerare dhe të energjisë elektrike si KEK-u përpiqen të shuajnë zjarret, por me sukses të kufizuar deri më tani, megjithatë. Por zjarri që digjet në vetvete nuk është i vetmi problem.
Sipas ekspertit të minierave shfrytëzimi i papërgjegjshëm që është bërë gjatë operimit me dy minierat gjatë viteve nëntëdhjeta deri në tërheqjen e administratës serbe. Kjo manifestohet ndër të tjera, se nga zhgënjimi që kishin serbët kanë gërmuar vetëm 70 metra nën sipërfaqe, dhe depozitat e qymyrit janë minuar pa një plan, pa i përgaditur shpatet e gropës ashtu siç duhet përgatitur.
Prandaj duhet vendosur një limit që banorët përreth minierave të Mirashit dhe Bardhit, si fshatra me popullsi shqiptare duhet të evakuohen urgjentisht sepse shtëpitë e para do të mund të kalojn tashmë në shkrirje, për shkak të murit të gropës i cili është aplikuar shumë pjerrët si pasojë e punëve pa plan dhe keqmenaxhimit gjatë 90-tave .
Një gjë tjetër që duhet mësuar është se, e tërë Prishtina është mbuluar në mjegull të dendur e cila nuk shkaktohet vetëm nga tymi i termocentralit, por shumë më shumë se kjo, buron nga depozitat e pafundme të hirit që janë krejtësisht të pambrojtura dhe janë krejt të ekspozuara ndaj erës. Me menaxhimin profesional të minierës të gjitha mbetjet e procesit të djegies, si dhe të gjitha gërmimet mbi damarët e qymyrit në tokë do të duhej të ktheheshin tek pusi (gropat) dhe të mbyllëshin këto më parë.
Që nga viti i kaluar, një kompani irlandeze kujdeset për përmirësimin e efikasitetit të kompanisë minerare.
Mbetet për t’u bërë edhe më shumë, jo më pak evakuimi i afërsisht 10 000 ton hekurishteve në formën e ekskavatorėve dhe përbindëshave të tjerë metalike në të gjithë zonën në janë në frontin e parë. Por vetëm hekurishtet që janë më të ima, që mund të shiten në tregun e skrapit janë të mira dhe atraktive për njerëzit. Por a mund të shitet, çfarë nuk na përket neve? Gjyqësori këtë shitje mund ta vlerësojë si vjedhje të mallrave? Pyetja është e përgjithshme, dhe për këtë arsye edhe ka të bëjë me tërë planin për lirimin e të drejtave minerare në tërë Kosovën.
Pse administrata e OKB-së për Kosovën do të mund të luftojnë aq gjatë dhe të lejojë të kalojnë pesë vjet para se të lëshojë licencat në industrinë minerare?
Shefi i UNMIK-ut Jessen-Petersen është rehat me gjysmën e pyetjes. Ai e dëshiroj këtë lëshim të licensave, madje, ndoshta si rezultat i shqyrtimit diplomatik të paraardhësit të tij, shpjegohet pse ligji relevant është vetëm tani i pranishëm. “Ne nuk mund të ndihmojnë por më në fund të sjellim diçka në lëvizje”, thotë ai. Situata e telasheve ekonomike të Kosovës përbën kërcënimin më të madh për stabilitetin në rajon. Tani që dalin më në fund perspektivat afatshkurtra, të cilat çojnë në një zhvillim industrial dhe Kosova bëhet tërheqëse dhe konkurrues.
Kod të veçantë për UNMIK-un?
Këto janë synime padyshim të mira, por kjo mund të shihet në Beograd edhe ndryshe? Jessen-Petersen ka konfirmuar se qeveria e Serbisë nuk është përgjigjur ende lidhur me shpalljen e ligjit të ri minerar. Çfarë nuk e befasoi atë, sepse aktualisht zemërimi kundër UNMIK-ut, Beogradi e ka përqendruar në humbjet e furnizimeve të energjisë elektrike në enklavat serbe në Kosovë, si dhe për synimin e deklaruar të Jessen-Petersenit që të ketë kodin e vet i vendit per lidhjet telefonike ndërkombëtare për administratën e UNMIK-ut. Aktualisht, UNMIK-u dhe shumica e shqiptarëve të Kosovës (ekstremisht me kosto të shtrenjtë) përdorë rrjetin e telefonisë mobile të Monakos.
Në Beograd ende nuk bëhet publik qëndrimi lidhur me rëndësinë e ligjit të ri minerar për Kosovën, a thua a janë të vetëdijshëm? Edhe pse vetë kodi telefonik i vendit për krahinën mund të ketë pushtet simbolik. Megjithatë, në krahasim me vetëm dhënien e të drejtave minerare për një periudhë prej 25 vitesh me një fakt të kryer, e cila vështirë se do të jetë në interes të Serbisë.
Interesi i madh ndërkombëtar
Jessen-Petersen nënvizon se nuk kishte as më të vogëlin dyshim, se ligji i ri minerar në mënyrë solide do të ishte i mbështetur, ngase ishte nxjerrë në bazë ligjore të Rezolutës 1244 e cila i shërben shefit të UNMIK-ut si bazë për vendimet e tij.
Borxhet, jane nga problemet ekzistuese ekonomike dhe jane gjithashtu pyetjet më të guximshme të ish kompanive shtetërore jugosllave. Ky kompleks i tërë do të jetë subjekt i negociatave për statusin e ardhshëm të Kosovës. Atëherë ju duhet të listoni vlerat dhe detyrimet ekzistuese, dhe të gjithë të vijnë në tryezë. Ligji i minierave por në asnjë mënyrë nuk është rezultat i këtyre negociatave të parashikuara, por ajo ishte nxjerr vetëm si një vendim i përfitimit të drejtpërdrejtë të marra në emër të organizatës.
Nga kjo përfitojnë padyshim edhe minierat dhe kompanitë nga e gjithë bota. Pasi ligji i ri u botua me 21 janar, nga ai moment në KPMM në vetëm dy ditë u dërguan, më shumë se 600 pyetje nga palët e interesuara. Licencat për minierat ende nuk janë dhënë asnjë.
Deri tani miniera e KEKut dhe distribucioni për energji duhet të aplikojnë për licensa, sepse ato aktualisht veprojnë në mënyrë të paligjshme. Pronarët e ardhshëm të ligjshëm të minierave të qymyrit jashtë Prishtinës do të ligjin kontrata në pajtueshmëri të plotë me kërkesat mjedisore të BE. Nga kjo perspektivë Prishtina mund të tejkalojë ndotjen e banorëve dhe ata të marrin frymë edhe kur të realizohet fati i papritur i atyre që qëndrojnë mbi të gjitha pasuritë e fshehura për një kohë të gjatë.